خوشنویسی

خوشنویسی یعنی چه؟

هنر خوشنویسی یا خطاطی به معنی زیبانویسی یا نوشتن همراه با خلق زیبایی است و فردی هم که این کار را انجام می‌دهد خوشنویس نام می‌گیرد. به‌خصوص زمانی که خوش‌نویسی حرفهٔ آن شخص باشد.

گاهی اوقات در درک هنر خوشنویسی با مشکل رو به رو می‌شویم. برای مثال، برای درک و لذت بردن از آثار خوشنویسی، باید بدانیم که خوشنویس، علاوه بر نگارش یک متن، باید سعی کند یک اثر هنری با معیار ها و نکات زیبایی شناختی، خلق کند.
پس از این گفته می‌توان نتیجه گرفت، که هنر خط، با نگارش ساده یک متن و یا حتی طراحی حروف و صفحه آرایی، متفاوت است.

انواع خوشنویسی خط

خوشنویسی خط کوفی: خط کوفی اولین خطی است که برای کتابت و تزئین کلام وحی به کار رفت. ایرانیان نیز با پذیرش اسلام این خط را در نگارش قرآن به کار گرفتند و به شیوه‌ای خاص دست یافتند که بعدها به نام کوفی شهرت یافت. خط کوفی انواع مختلفی دارد چون: کوفی تزئینی، کوفی مشرقی، کوفی مغربی، کوفی معقلی و… .

خوشنویسی خط کوفی معقلی (بنایی): از این خط در کتابت استفاده نمی‌شود و صرفا نوعی خط تزئینی است. کوفی معقلی بر دیوارهای بلند با آجر یا کاشی، توسط معماران و بناها اجرا می‌شود. طراحی این خط بر اساس صفحه شطرنج است.

اما از آنجا که در خط کوفی دشواری خوانش برای ایرانیان و دیگر مسلمانان وجود داشت، شخصی به نام «ابن مقله بیضاوی شیرازی» دست به ابداع شش نوع خط تازه از خط کوفی زد: محقق (برای ثبت قصاید و اشعار)، ریحان یا ریحانی (برای کتابت مصاحف و ادعیه)، نسخ (برای کتابت تفاسیر و احادیث)، ثلث (برای برای کتیبه نگاری و اقلام درشت)، توقیع (برای تحریر فرمان و منشور)، رقاع (برای مکاتبات و مراسلات).

خوشنویسی خط تعلیق: می‌توان گفت که این خط، اولین خط خوشنویسی در ایران و برگرفته از رقاع و توقیع است. در این خط کلمات و حروف یکنواخت نیستند، یعنی گاه ریز و گاه درشت نوشته می‌شوند و هرچه به انتهای سطر نزدیک می‌شویم از بار ترافیکی کلمات کاسته می‌شود.

خوشنویسی خط شکسته تعلیق: نیاز به تندنویسی موجب شد که حروف و کلمات در خط تعلیق به صورت تو در تو و پیوسته نوشته و در نتیجه سرعت نوشتن زیاد شود. به این مرحله از تحول خوشنویسی، شکسته تعلیق می‌گویند.

خوشنویسی خط نستعلیق: این خط کامل‌ترین و معروف‌ترین خط ایرانی است. با ابداع این خط، تعلیق کاربرد خود را از دست داد. نستعلیق در نیمه دوم قرن هشتم ه.ق از ترکیب دو خط نسخ و تعلیق توسط «میرعلی تبریزی» به دست آمد. این خط از نظم، اعتدال، متانت و دایره‌های ظریف و موزون برخوردار است و بدین جهت آن را “عروس خطوط اسلامی” نامیدند. یکی از ویژگی‌های نستعلیق زیبایی و هماهنگی بسیار زیاد حروف و کلمات آن است.

خوشنویسی خط شکسته نستعلیق: این خط در نتیجه تندنویسی خط نستعلیق که به صورت شکسته و پیوسته نوشته می‌شد، بوجود آمد. حرکات قلم در این خط آزاد، راحت و سریع است، به همین دلیل برای نوشتن اشعار و مضامین عرفانی، روحانی، شاعرانه و احساسی مناسب است. در این خط گاهی اوقات حروف در هم تداخل پیدا می‌کنند و کلمات فرم و زیبایی خاصی به خود می‌گیرند.

از انواع خطوط دیگری که وجود دارد، می‌توان به خط دیوانی، رقعه، طغرا، مثنی، معما، مسلسل و … اشاره کرد.

ابزارهای خوشنویسی برای یک هنرمند خطاطی

امروزه می توان برای یادگیری هنر خوشنویسی، هم با خودکار هم با قلم نی یادگیری را شروع کرد. از وسایل و ابزارهای خاصی که در هنر خوشنویسی به کار می‌رود می توان به موارد زیر اشاره کرد:

قلم نی: قلمی مرغوب است که سخت، سنگین، مدور و رنگ آن قرمز پخته مایل به قهوه ای و ضخامت آن به اندازه یک خودکار باشد.

قلم تراش: خوشنویسان قلم خود را با این وسیله تراش می‌دهند. قلم تراش، چاقویی یک تیغه، دو تیغه، سه تیغه و یا چهار تیغه است که از فولاد ساخته می‌شود.

قط زن: وسیله‌ای که به هنگام قط زدن نوک قلم در زیر آن قرار می‌گیرد.

لیقه: نخ یا الیاف ابریشمی است که در داخل دوات قرار می‌گیرد و بصورت طبیعی و مصنوعی در بازار وجود دارد. این وسیله هم از ریختن مرکب جلوگیری می‌کند و هم باعث می‌شود تا مرکب به اندازه به سر قلم برسد.

دوات: ظرفی است که مرکب و لیقه داخل آن قرار داده می‌شود.

مرکب: در نوع خشک و مایع وجود دارد. مرکب‌های مایع که رواج بیشتری نیز دارند به رنگ‌های مختلف در بازار وجود دارند. غلظت و پررنگی مرکب در خوشنویسی اهمیت بالایی دارد.

کاغذ: مناسب‌ترین کاغذ برای خوشنویسی کاغذی است که صاف و هموار باشد، به طوری که قلم نی به راحتی روی آن حرکت کند. باید توجه کنیم که کاغذهای بسیار صاف و لغزنده و یا زبر برای خوشنویسی مناسب نیستند.

نکات مفید در رابطه با خوشنویسی :

• نماد : در اینجا به معنای اثری در زبان است که معانی ای نظیر حروف الفبا یا اعداد برای آن تعریف شده اند.
• کمال : برای یک حرف به معنای تناسبات و فرم درست است .
• هماهنگی : به معنی ارتباط زیبای بین عناصر بصری مختلف
  ( حروف الفبا و قسمت های مختلف آنها ، متن و فضای اطراف آن ) در اثر خوشنویسی می باشد .
• اجدادگرایی : به معنای پیشینه و میراث فرم حروف الفبا و ابزار و تکنیک های مورد استفاده خوشنویسی می باشد .
• ریتم : به معنای تکرار و تغییر ظریف علامت ها و فضاها در اثر هنرمند است که برای خلق حس تاکید و نقش مایه در تصویر بکار می رود .
• خلاقیت : بخشی از اثر که خود را در ان می بینید و نشان می دهد این کار شماست .
  همچنین فردیت و انحصار اثر را به شما نشان می دهد .